Jorritsma wil de stemmachine terughalen van de schroothoop van de geschiedenis. Maar waarom hadden we hem daar ook weer gedumpt?
Stemmachine lobby
De burgemeester van Eindhoven breekt in het Financieele Dagblad een lans voor het herinvoeren van stemcomputers, nadat die in 2006 werden afgekeurd. Daarmee laat John Jorritsma aan de kiezers weten dat hij ‘lekker makkelijk’ belangrijker vindt dan een open en betrouwbaar democratisch proces. Want mijn burgemeester negeert volkomen dat stemcomputers niet veilig zijn.
Hij is niet bepaald de enige. Al 11 jaar geeft burgemeester na burgemeester te kennen zich niet te interesseren voor de feiten. Of het nu gaat om de conclusies van commissie-Korthals Altes, de argumenten van Wvsn (Wij Vertrouwen Stemcomputers Niet) of uitkomsten van diverse onderzoeken. Simpel gezegd: het maakt ze geen donder uit dat stemcomputers niet veilig zijn, ze willen zelfs niet weten waarom, als ze maar weer terugkomen.
Zo lek als een mandje
Maar stemcomputers zijn zo lek als een mandje:
- Ze zijn te hacken (ja, ook als ze niet met internet verbonden zijn, John. Je kunt reuze makkelijk kwaadaardige software op een computer laden die pas actief wordt als je hem van internet afhaalt).
- De software op stemmachines is niet openbaar en dus niet controleerbaar. En zelfs als ze vanaf nu ineens open source zou zijn: Je kunt van al die kiescommissies wel verwachten dat ze velletjes met ingekleurde vakjes kunnen controleren, maar echt niet dat ze per machine nagaan of er juiste, ongemodificeerde programmeercode op staat.
- Uit een test van de AIVD bleek zelfs dat een kwaadwillende via de elektromagnetische straling van het scherm, op flinke afstand kan aflezen wat iemand stemt. Sindsdien is de afluisterapparatuur verbeterd en kunnen ook toetsenborden met dezelfde methode uitgelezen worden. De methode lijkt daardoor te werken ongeacht het gebruikte systeem.
Heel ingewikkeld – toch lek
Dan was er nog de door Jorritsma aangehaalde commissie-Van Beek, die voor digitaal stemmen was, maar concludeerde dat het feitelijk onbetaalbaar is, en dat het stemgeheim door de elektromagnetische straling van stemmachines niet veilig is. Wat ze desondanks voorstelde was een erg ingewikkelde stemmethode, waarbij je eerst elektronisch stemt, dan je stem uitprint op een biljet, daarna ergens anders dat biljet scant, en een computer die scans tenslotte optelt.
Dit houdt echter geen rekening met hackbaarheid van de stem-, de print-, de scan- en de telmachine. Daarbovenop: de meest betrouwbare scanmethode is via een barcode – waarbij je echter menselijke controle achteraf afhankelijk maakt van de software die je nu juist wilt controleren. Want wie van ons kan met het blote oog barcodes lezen?
Het is kortom niet voor niets dat de regering dit ingewikkelde, onveilige en peperdure advies niet opvolgde, en ook de Tweede kamer het afwees nadat de VVD tot twee keer toe probeerde om het via een initiatiefwet toch in te voeren.
Duur
John Jorritsma schreef dat stemcomputers niet duurder zijn dan analoog. Dat is echter gewoon niet waar. Een WOB-procedure van Wvsn onthulde dat de Amsterdamse stemcomputers destijds al 3 euro per stem extra kostten. Met de nieuwe eisen van commissie-Van Beek wordt dat een veelvoud.
Overigens, mocht er een bedrijf opstaan met een lager bod, dan moeten we ons afvragen waaróm het plots goedkoper kan. De reden is simpel: er is (zelfs al in de afgekeurde machines) onvoldoende aandacht aan beveiliging en stemgeheim geschonken. Dankzij de proef waarbij derden aan straling konden aflezen wat mensen stemden, weten we bovendien dat dit irreparabel is.
Blockchain: nepoplossing
Het nieuwe ‘wondermiddel’ blockchain is evenmin een oplossing. Ook dan heb je een (stemgeheim lekkend) scherm nodig, en blockchain betekent bovendien simpelweg opheffing van het stemgeheim: elke handeling van elke stemmer is achteraf traceerbaar. Dat is illegaal.
Liever kans op foutje, of liever kans op grootscheepse manipulatie?
Jorritsma argumenteert dat er fouten in analoge telling kunnen sluipen, en er dan herteld moet worden. Een vals argument. Dat computers feilloos zijn is een fabeltje.
Handmatige telling geeft maar een klein percentage fouten, die redelijk gelijk verdeeld zijn over verschillende partijen, altijd controleerbaar en op te heffen via een hertelling.
Het probleem van stemcomputers is nou net onvergelijkbaar veel groter: namelijk dat je de uitslag kunt manipuleren, politiek gericht, op grote schaal. Met bepaalde methodes zelfs onzichtbaar.
Maar is stemmen met rood potlood wel veilig?
Iedere burger kan bij het openen en tellen van de stembussen aanwezig zijn. Controle is dus fysiek en makkelijk. Als er iemand extra stembiljetten bij wil voegen wordt dat dus gezien. Niemand mag alleen zijn met de biljetten als het zegel verbroken is. En als iemand toch nog ergens een extra rood vakje aan weet te kruisen is de stem ongeldig: er mag maar één vakje ingekleurd zijn.
Fraude komt vrijwel niet voor, en bij de incidenten die er zijn geweest was de fraude steeds erg kleinschalig, juist door al dit soort maatregelen.
Bij een computer werkt dat heel anders, omdat je:
- met besmette software in één klap grootschalige fraude kunt plegen
- dat veel minder snel opvalt: het is voor burgers immers niet mogelijk om in de machine mee te kijken.
Er is overigens nog wel een zwakte bij stemmen met potlood, hoor. Dat is namelijk dat er wel een computer wordt gebruikt bij het optellen, en ook dat is natuurlijk hackbaar. Daar moet dus wat aan gebeuren.
Toch scheelt dat maar liefst drie grote fraudemogelijkheden vergeleken met de stemmachine.
Het is toch eigenlijk ongelooflijk? Nog geen anderhalf jaar na de verkiezing van Trump en de aantoonbare hackpogingen van die verkiezingen, durft de burgemeester dit gewoon voor te stellen. Heeft Jorritsma afgelopen jaar geen nieuws gekeken?
Maar dat nu juist Jorritsma over fouten in de telling begint…
Jorritsma blokkeerde zelf hertelling
Het “blijkt dat 80% van de politieke partijen na hertelling een ander aantal stemmen kreeg”, schrijft hij in FD. “Op de ruim 180.000 kiezers in Eindhoven, zat een foutmarge van 107 stemmen.” En: “Die foutmarges, hoe klein ook, kunnen zeteltoedelingen beïnvloeden, en zaaien zo twijfel bij kiezers over de uitslag.”
Dat hij dit argument gebruikt is eigenlijk te grof voor woorden.
Jorritsma blokkeerde de hertelling in Eindhoven namelijk juist, terwijl de linkse partij BBL maar één stem tekort had voor een zetel. En dat terwijl er inderdaad grote twijfel was over de juistheid van de uitslag, gezien flinke verschillen tussen de partijtelling en de telling per kandidaat.
Wat vindt deze burgemeester belangrijk?
Als Jorritsma het democratische proces en het vertrouwen van de kiezer in een juiste telling zo belangrijk vindt, had hij hertelling moeten stimuleren in plaats van tegengaan.
De burgemeester propageert dus niet alleen stemmachines met oneigenlijke en achterhaalde argumenten. Hij laadt bovendien de schijn op zich, dat zijn agenda rond stemcomputers een rol speelde toen hij zich tegen hertelling ten gunste van BBL keerde.
Stempas verdwenen die het verschil had uitgemaakt
Om het allemaal nog gekker te maken: er is minstens één stempas verdwenen. Eindhovenaar Jonathan (volledige naam bekend bij Grutjes, Eindhovens Dagblad en FD) ontdekte daags voor de verkiezingen dat hij nooit een stempas had ontvangen. Net te laat om een nieuwe aan te vragen. En jawel, hij had willen stemmen op… BBL.
Niemands opzet natuurlijk, maar de gevolgen zijn intussen stevig.
Tot zover de foutloosheid van verkiezingen – want dit was ook gebeurd mét stemcomputers.
Het grote verschil is juist, dat we het bij stemcomputers vaak veel moeilijker kunnen achterhalen als er iets fout gaat.
Democratie gaat vóór haast
We hebben nu verkiezingen gehad waarna kiezers zullen blijven twijfelen of de uitslag wel klopt, en of de extra zetel van het CDA eigenlijk niet naar BBL had moeten gaan. De oplossing voor dat soort vraagstukken in de toekomst, is niet om het stemproces ondoorzichtiger en manipuleerbaar te maken, maar om het proces serieus te nemen, en hertellingen toe te staan als er twijfel is. Want ons stemgeheim, en een betrouwbare verkiezingsuitslag die niet te manipuleren is, is echt veel belangrijker dan of we soms een dagje langer moeten wachten op de definitieve uitslag.
Stemmen is niet genoeg
“Maar”, hoor ik je vragen: “denk je dan dat de wereld een betere plek wordt als we maar met zijn allen met een rood potloodje het hokje naast een pipo (m/v) inkleuren die dan vervolgens vier jaar de baas over ons mag spelen?”
Nope.
Ik denk dat het beter is dat mensen überhaupt niet meer de baas over elkaar spelen. Ook geen gekozen mensen dus. Ik denk dat niemand beter kan verwoorden wat je wil dan jijzelf, en dat we beter samen onderlinge afspraken kunnen maken. Ik wil dus meer democratie dan dit vierjaarlijkse gebeuren, wat ik nauwelijks als democratisch ervaar.
Maar ik denk ook dat we er echt geen donder aan hebben als we dat beetje democratie en mensenrechten wat we nu hebben, verder uithollen. We zien op bijna elk terrein van het leven centralisatie: dat er steeds meer macht in steeds minder handen komt. Terwijl het me stukken gezonder lijkt om nu juist de andere kant op te lopen: meer vrijheid en meer gelijkheid, in plaats van meer controle en minder gelijkheid.
Iedereen van ons snapt hoe een rood potlood werkt. Ieder van ons kan stembiljetten tellen. Ook al is die democratie van ons gebrekkig, laten we er maar even geen facebookgebeuren van maken, met centrale partijen en oncontroleerbare softwareleveranciers en ingewikkelde machines, die we dan allemaal maar weer eens moeten gaan vertrouwen met X, Y en Z.
We hebben soms al genoeg te stellen met een enkele burgemeester.
Bas Thijs
Foto: De familie Obama inspecteert een stemmachine in het museum.
(Official White House Photo by Pete Souza, public domain)
Stemcomputers zijn zo een dom idee dat ik eigenlijk alleen maar kan concluderen dat die burgemeester en de VVD deze anti-democratische units expres steeds proberen in te voeren.
Aangezien jij computers niet vertrouwd, neem ik aan dat jij op een hutje op de hei woont en behoort tot de Neanderthalers die geen telefoon, computer, internet, bankrekening, email, elektriciteit, water of eten uit blik gebruikt. Dit aangezien daarbij volop gebruik wordt gemaakt van computers. Maar als je die wel gebruikt, vraag je dan eens af waarom je daar dan wel vertrouwen in hebt, maar niet om stemmen te tellen. Probeer eens om te denken en vraag je ook eens af hoe de democratie zou kunnen veranderen als jij met je DigiD, computer en mobiele telefoon simpelweg op individuele onderwerpen zou kunnen stemmen i.p.v. op politieke partijen. Waarschijnlijk ga je dan zeggen dat dit in kader van het raadgevend referendum ook niet goed zou uitpakken aangezien je ook geen vertrouwen in je mede-mens hebt.
Dus… je leest op internet een blog waar je het niet mee eens bent, en dan probeer je de schrijver af te schilderen als iemand die weigert om internet te gebruiken? Lol, wat een flauwekul.
De tegenstelling die je probeert te scheppen is vals. Niet alleen omdat er nogal een verschil zit tussen een mailtje sturen of een blikje openen en verkiezingen organiseren. Maar vooral omdat je doet alsof mensen die zien dat stemcomputers gevaarlijk zijn, tegen vooruitgang zijn. Dat is bull. Net als je verhaal dat we niemand zouden vertrouwen.
De hackpogingen van de verkiezingen in de VS zijn nog geen twee jaar geleden. Nu al vergeten?
Ik kan je natuurlijk wat onzinnige vragen terug stellen. Maar ik zeg liever nog even dit over je laatste opmerking: democratie is meer dan alleen maar: de meerderheid beslist.
Eens met Grutjes!’ commentaar Ik denk dat omdenken net genoeg van computers weet om gevaarlijk te zijn (oude uitdrukking) maar niet genoeg om op technisch niveau te weten waar hij het over heeft. Sommigen nemen dan aan dat de experts gelijk hebben, anderen doen ze met veel mooie woorden af als ‘mensen met ook maar een mening’. Dat hoeft niet kwaadaardig bedoeld te zijn, maar als mensen ernaar luisteren alsof het klopt, is het wel gevaarlijk.