Het voorstel van Plasterk over de Wob leidt naar een stiekeme overheid.
Dat hoeft niet, want de oplossing voor misbruik is reuze simpel.
De Wob is een belangrijke wet. Ze regelt de openbaarmaking van informatie door de Nederlandse overheid. Cruciaal, want een overheid die alles stiekem doet, kan niet democratisch gecontroleerd worden.
Als de overheid weigert informatie openbaar te maken terwijl dat wel zou moeten, dan kun je sinds 1980 “wobben”. De gemeente, provincie, ministerie of desnoods geheime dienst waar je iets van wilt weten, moeten zich dan verantwoorden of alsnog de info prijsgeven. Want iets geheim houden hoort een grote uitzondering te zijn.
Misbruik overheid
Nu hadden overheden tot 2009 een trucje bij een Wob-procedure. Ze kunnen natuurlijk enorm lang over het beantwoorden van je Wob-verzoek gaan doen. Eeuwig, bijvoorbeeld.
Dat gebeurde dan ook nogal eens. Het kwam feitelijk niet vaak voor dat de termijn wél gehaald werd.
Maar helaas, die vlieger gaat sinds 2009 niet meer op. Want sindsdien bestaat er een dwangsom.
Als de overheid niet op tijd reageert, moet ze een geldbedrag aan de wobber (de indiener van het Wob-verzoek) overmaken. Geen waanzinnige bedragen: maximaal 40 euro per dag dat het langer gaat duren, en nooit meer dan € 1260.
Evengoed, eeuwig uitstel kost voortaan geld.
Mooi! En hard nodig.
Regelmatig moeten journalisten en anderen deze wet gebruiken om informatie op te eisen die eerder geweigerd werd.
Misbruik burger
Helaas is er ook misbruik door sommige burgers.
Er zijn zelfs mensen die er hun inkomen van hebben gemaakt. Ze bestoken hun gemeente met de alleridiootste Wob-verzoeken, waarbij ze om zo verschrikkelijk veel informatie verzoeken dat de gemeente die onmogelijk op tijd kan verschaffen. En dan incasseren ze dus de dwangsom. Keer op keer.
Dat misbruik is overall niet grootschalig. Het aantal Wob-verzoeken is jaarlijks niet dermate groot dat de uitvoering van de wet tot grote kosten heeft geleid. Maar plaatselijk kunnen er wel uitzonderingen op die regel zijn.
De mug en het kanon
Minister Plasterk wil vanwege het misbruik, de dwangsom bij de Wob afschaffen. De Tweede Kamerfracties van VVD en PvdA zijn daar vandaag in meegegaan, maar het voorstel gaat hopelijk stranden in de Eerste Kamer.
Want iedereen kan raden wat het effect zal zijn van het afschaffen van de dwangsom.
Overheden hoeven geen openheid van zaken meer te geven, ze kunnen ongestraft voor eeuwig uitstellen. Je kunt je zelfs afvragen waarom de Wob niet meteen helemaal wordt afgeschaft.
Met het voorstel van Plasterk zijn we hoe dan ook weer terug bij af. Bij de situatie van 2008. Bij het misbruik wat niet de burger, maar de overheid toen nog van de mogelijkheden van de Wob kon maken.
De oplossing is zo simpel
Natuurlijk moet de dwangsom blijven bestaan, anders wordt de Wob een tandeloos lachertje.
Wil je tegelijkertijd iets doen tegen misbruik?
Neem dan de financiële prikkel weg.
Hoe kun je dat doen? Wel een dwangsom voor de overheid, maar geen financiële beloning voor de wobber?
Simpel.
Verplicht de overheid om de dwangsom niet aan de wobber, maar aan een goed doel over te maken.
Een ANBI naar keuze van de wobber.
Zo, opgelost.
Als de dwangsom-voor-ANBI eenmaal is ingevoerd, kunnen we daarna misschien de échte problemen van de Wob gaan aanpakken.
Want het echte probleem van de Wob is niet dat die tot misbruik door burgers leidt, maar dat er teveel uitzonderingen op zijn, dat de overheid die kan misbruiken, en de Wob de burger nog steeds te weinig macht over zijn eigen overheid geeft.
Zoveel mogelijk openheid is natuurlijk wenselijk, maar…
“Met het voorstel van Plasterk zijn we hoe dan ook weer terug bij af. Bij de situatie van 2008.”
In 2008 was het leven niet bar slecht. Sterker, we waren ook toen 1 van de meest welvarende landen ter wereld. In dit artikel wordt een beetje gesuggereerd alsof meer openheid bij de overheid leidt tot een beter leven. Terwijl we met de wob zoals hij in 2008 was al “verwend” genoemd zouden worden door een meerderheid van landen uit de rest van de wereld.
Ferry, volgens mij is het doel van de Wob niet meer welvaart, maar versteviging van de rechtsstaat, waarbij de overheid niet zomaar stiekem wat kan doen, maar burgers kunnen controleren wat ze zoal uitvoert. De Wob gaat niet over economie, maar over democratie.
Dat snap ik, ik vind het artikel alleen te dramatisch.
In je reactie lees ik hier ook wat van terug, doordat je aangeeft dat de overheid door controle niet meer stiekem iets kan doen. Je doet dan de (negatieve) aanname dat de overheid allerlei stiekeme dingen doet.
100% transparantie bereik je door een 100% bureaucratie (dan wordt immers alles controleerbaar en consequent vastgelegd). Een bureaucratie heeft alles in zich om star te zijn, en met de nederlandse loonkosten, onbetaalbaar. Ik vraag me af of je dat moet willen. Ik ga dan liever voor een Wob die zorgt voor 80% controle en die laatste 20% (die zorgt voor starheid en hoge kosten) moet dan maar op basis van vertrouwen gaan. Wordt dat vertrouwen geschaad dan rekenen we af bij de volgende verkiezingen.
Je mag het gerust te dramatisch vinden, dat is een kwestie van smaak. Maar met de rest waag ik het oneens te zijn.
Ik doe niet de aanname dat de overheid allerlei stiekeme dingen doet. Ik constateer dat de overheid dingen liever stiekem doet, omdat ze burgers niet meer goed wil laten zien wat ze doet door de WOB te verslechteren. Er is een verschil tussen een aanname en een constatering.
Ik denk juist dat veel meer bureaucratie eerder tot minder transparantie leidt. Als iedereen kan zien wat de overheid doet, hebben we minder controlerende ambtenaren nodig in plaats van meer.
Ferry, je hebt toch wel door dat jij en ik een Wob-verzoek kunnen indienen, en dat het dus burgers zijn die een wobverzoek doen, niet ambtenaren?
UPDATE 2022
Alweer zeven jaar geleden dat we dit artikel schreven. Helaas is het er van de week toch van gekomen: De WOB is niet meer.
Vervangen door de WOO, die weliswaar een paar verbeteringen bevat maar wat mij betreft vooral verslechteringen.
De WOB maakte het mogelijk om openbaarheid van het bestuur te eisen. Denk bijvoorbeeld aan journalisten die openbaarmaking van de mondkapjesdeal met Sywert van der Lienden eisen.
Er was veel aan te merken op de WOB, maar aan die punten is niet veel gedaan.
De WOO verplicht overheden actief, dus uit eigen beweging, bepaalde informatie openbaar te maken. Maar ja, niet alles. We krijgen te maken met een overheid die nog meer dan nu gaat shoppen in de informatie die ze wel en niet aan burgers of media geeft:
Een bestuursorgaan zoals een ministerie of gemeente mag maximaal twee keer 28 dagen doen over beantwoording van een verzoek. In de praktijk haalt een ministerie in 80 procent van de gevallen die termijn niet, zo becijferde de Open State Foundation eerder dit jaar. Een Wob-verzoeker moet bij de rijksoverheid gemiddeld 161 dagen op een besluit wachten.
Dat komt omdat de overheid geen serieuze dwangsom hoeft te betalen als ze de termijn niet haalt. En je mag drie keer raden wat de WOO daar aan verandert:
Juist, niks.
Journalisten moeten naar de rechter als de overheid weer eens niet reageert, en dat zijn vaak jarenlange procedures.
De Wet Open Overheid (Woo) is een initiatiefwetsvoorstel, wat werd bedacht door GroenLinks en D66, onder andere als alternatief voor Plasterk’s verhaal wat je hieronder kunt lezen.
Ik ben ze er niet dankbaar voor.
Is ons artikel over de WOB hierboven, van 7 jaar geleden, eigenlijk nog wel relevant? Jawel, want er staat een lekker simpel voorstel in, over hoe het wèl zou werken.
Dat heb ik overigens destijds besproken met het GroenLinks Kamerlid die met het WOO-voorstel bezig was. Ze ging het bestuderen.
Misschien moet ik eens een WOO verzoek doen om te vragen hoe het daarmee staat.